اقتصاد چرخشی (Circular Economy) یک مدل اقتصادی است که هدف آن کاهش تولید زباله و بهرهوری بهینه از منابع طبیعی است. در این مدل، طراحی، تولید، مصرف و بازیافت محصولات به گونهای انجام میشود که مواد و منابع به چرخه بازگردانده شده و دوباره استفاده شوند. این مدل برخلاف اقتصاد خطی که بر استخراج، تولید، مصرف و دور ریختن تمرکز دارد، بر به حداقل رساندن پسماند و بهرهبرداری پایدار از منابع توجه میکند.
ISO59004:2024 اقتصاد چرخشی – واژگان، اصول و راهنمایی برای اجرا
ایزو 59004 یک استاندارد از سازمان بینالمللی استانداردسازی (ISO) است که بر اقتصاد چرخشی تمرکز دارد. این استاندارد بخشی از خانواده استانداردهای ایزو 59000 است که به منظور ترویج مدیریت پایدار و تجدید منابع طبیعی طراحی شدهاند. ایزو 59004 به طور خاص واژگان، اصول و راهنماییهای لازم برای اجرای اقتصاد چرخشی را ارائه میدهد.
این استاندارد اصطلاحات و مفاهیم کلیدی، دیدگاهی برای اقتصاد چرخشی، اصول اساسی و راهنماییهای عملی برای دستیابی به اهداف پایداری را بیان میکند. هدف این استاندارد کمک به سازمانها برای مشارکت در تحقق اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (Agenda 2030) از طریق تسهیل انتقال به استفاده چرخشی از منابع است.
استاندارد ایزو 59004 همچنین توسط استانداردهای دیگر مانند ایزو 59010 که راهنماییهای دقیقتری برای تغییر مدلهای کسبوکار و شبکههای ارزش ارائه میدهد و ایزو 59020 که بر اندازهگیری و ارزیابی عملکرد چرخشی درون سازمانها متمرکز است، تکمیل میشود.
در این راستا جلسه سالانه ایزو در 21 شهریور برگزار میشود. برای ثبت نام روی لینک زیر کلیک کنید:
استاندارد ایزو 59004 کاربردها و فواید متعددی دارد که به سازمانها و کسبوکارها کمک میکند تا به سمت یک اقتصاد چرخشی حرکت کنند. در زیر به برخی از این کاربردها و فواید اشاره میکنم:
کاربردهای ایزو 59004:
- تعریف و استانداردسازی مفاهیم اقتصاد چرخشی: این استاندارد اصطلاحات و مفاهیم کلیدی اقتصاد چرخشی را تعریف میکند که به سازمانها کمک میکند تا با یک زبان مشترک درباره اقتصاد چرخشی صحبت کنند و برنامههای خود را براساس اصول واحدی پیادهسازی کنند.
- راهنمایی برای پیادهسازی اقتصاد چرخشی: ایزو 59004 راهنماییهای عملی برای اجرای اصول اقتصاد چرخشی در سازمانها ارائه میدهد. این شامل مدیریت منابع، طراحی محصولات پایدار، و بهبود فرآیندهای تولید است.
- انتقال به مدلهای کسبوکار چرخشی: این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا مدلهای کسبوکار خود را به مدلهای چرخشی تغییر دهند که منجر به کاهش ضایعات و استفاده بهینه از منابع میشود.
- ارزیابی عملکرد چرخشی: با استفاده از این استاندارد، سازمانها میتوانند عملکرد چرخشی خود را اندازهگیری و ارزیابی کنند و فرصتهای بهبود را شناسایی کنند.
فواید ایزو 59004:
- کمک به پایداری محیط زیست: با ترویج استفاده چرخشی از منابع، این استاندارد به کاهش ضایعات و بهبود مدیریت منابع طبیعی کمک میکند.
- تسهیل دستیابی به اهداف توسعه پایدار: ایزو 59004 به سازمانها کمک میکند تا به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد (Agenda 2030) دست یابند.
- افزایش بهرهوری و کاهش هزینهها: با بهبود استفاده از منابع و کاهش ضایعات، سازمانها میتوانند بهرهوری خود را افزایش دهند و هزینهها را کاهش دهند.
- ایجاد فرصتهای اقتصادی جدید: این استاندارد میتواند فرصتهای جدیدی برای نوآوری و توسعه اقتصادی ایجاد کند، از جمله تولید محصولات جدید و ایجاد بازارهای جدید برای محصولات چرخشی.
- تقویت تصویر برند و مسئولیت اجتماعی: سازمانهایی که از این استاندارد پیروی میکنند، میتوانند تصویر برند خود را بهبود بخشند و نشان دهند که به مسئولیت اجتماعی و پایداری محیط زیست متعهد هستند.
این استاندارد با فراهم کردن یک چارچوب منظم و مشخص، به سازمانها کمک میکند تا به طور مؤثرتر به سمت یک اقتصاد چرخشی حرکت کنند و از فواید زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی آن بهرهمند شوند.
پیادهسازی استاندارد ایزو 59004 نیازمند مراحل مختلفی است که به سازمانها کمک میکند تا به طور مؤثر به اصول و مفاهیم اقتصاد چرخشی پایبند باشند. در زیر مراحل اصلی پیادهسازی این استاندارد را توضیح میدهم:
مراحل پیادهسازی ایزو 59004
- آگاهی و آموزش:
- آگاهیرسانی: در ابتدا، همه اعضای سازمان باید از اهمیت و اهداف اقتصاد چرخشی و استاندارد ایزو 59004 آگاه شوند.
- آموزش: دورههای آموزشی برای مدیران و کارکنان برگزار شود تا با مفاهیم، اصول و راهنماییهای عملی استاندارد آشنا شوند.
- تحلیل وضعیت فعلی:
- ارزیابی موجودی: تحلیل وضعیت فعلی استفاده از منابع، تولید ضایعات و فرایندهای کسبوکار.
- شناسایی نقاط قوت و ضعف: شناسایی نقاط قوت و ضعف در مدیریت منابع و فرآیندهای موجود.
- تدوین استراتژی:
- تعیین اهداف: تعیین اهداف مشخص و قابل اندازهگیری برای پیادهسازی اقتصاد چرخشی.
- تدوین برنامه عملیاتی: برنامهریزی برای تغییرات لازم در فرآیندها، محصولات و خدمات سازمان به منظور دستیابی به اهداف اقتصاد چرخشی.
- پیادهسازی تغییرات:
- طراحی محصولات پایدار: طراحی محصولات با طول عمر بیشتر، قابل بازیافت و با استفاده از مواد تجدیدپذیر.
- بهبود فرآیندها: بهینهسازی فرآیندهای تولید و خدمات برای کاهش ضایعات و افزایش بهرهوری منابع.
- مانیتورینگ و ارزیابی:
- مانیتورینگ مستمر: پایش مستمر عملکرد سازمان در حوزه اقتصاد چرخشی و مقایسه با اهداف تعیینشده.
- ارزیابی و گزارشدهی: تهیه گزارشهای منظم از پیشرفتها و شناسایی فرصتهای بهبود.
- بهبود مستمر:
- بازخورد و اصلاح: استفاده از بازخوردهای دریافتی برای اصلاح و بهبود مستمر فرآیندها و روشها.
- بهروزرسانی استراتژیها: بهروزرسانی استراتژیها و برنامهها بر اساس نتایج ارزیابیها و تغییرات محیطی.
فواید پیادهسازی ایزو 59004
- افزایش بهرهوری و کاهش هزینهها: بهینهسازی استفاده از منابع و کاهش ضایعات میتواند هزینههای تولید و عملیاتی را کاهش دهد.
- تقویت مسئولیت اجتماعی و محیطزیستی: نشان دادن تعهد سازمان به پایداری و مسئولیت اجتماعی.
- ایجاد فرصتهای جدید: ایجاد فرصتهای نوآوری و توسعه بازارهای جدید برای محصولات و خدمات پایدار.
اصول کلیدی اقتصاد چرخشی
- طراحی برای طول عمر بیشتر: محصولات باید به گونهای طراحی شوند که دوام بیشتری داشته باشند و به راحتی قابل تعمیر و ارتقاء باشند.
- استفاده مجدد و بازسازی: محصولاتی که به انتهای عمر مفید خود میرسند باید به گونهای بازیافت شوند که بتوان اجزای آنها را دوباره استفاده کرد.
- بازیافت و تبدیل مجدد مواد: مواد باید به گونهای پردازش شوند که بتوان آنها را به چرخه تولید بازگرداند.
- کاهش ضایعات و مصرف انرژی: به حداقل رساندن ضایعات و بهرهوری بهینه از منابع انرژی.
- مدلهای کسب و کار مبتنی بر اشتراکگذاری: ترویج مدلهای کسب و کار که بر اشتراکگذاری منابع و محصولات تأکید دارند.
مزایای اقتصاد چرخشی
- کاهش فشار بر منابع طبیعی: با استفاده مجدد از مواد، نیاز به استخراج مواد خام جدید کاهش مییابد.
- کاهش آلودگی محیط زیست: با کاهش تولید زباله و مصرف انرژی، آلودگی آب، هوا و خاک نیز کاهش مییابد.
- افزایش بهرهوری اقتصادی: استفاده بهینه از منابع میتواند هزینهها را کاهش داده و فرصتهای جدید کسب و کار ایجاد کند.
- اشتغالزایی: ایجاد فرصتهای شغلی در زمینههای بازیافت، تعمیر و تولید محصولات پایدار.
اقتصاد چرخشی به عنوان یک رویکرد نوآورانه، میتواند به ایجاد یک جامعه پایدارتر و اقتصادی قویتر کمک کند.
استانداردهای ایزو (ISO) میتوانند نقش مهمی در پیادهسازی و توسعه اقتصاد چرخشی ایفا کنند. اقتصاد چرخشی مدلی است که در آن منابع و مواد تا حد امکان استفاده مجدد میشوند و ضایعات به حداقل میرسند. هدف این مدل، کاهش مصرف منابع و کاهش ضایعات است.
برخی از استانداردهای ایزو که میتوانند در توسعه اقتصاد چرخشی مؤثر باشند عبارتند از:
- ایزو ۱۴۰۰۱ (مدیریت محیطزیست): این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا سیستم مدیریت محیطزیستی مؤثری را پیادهسازی کنند. از طریق این استاندارد، سازمانها میتوانند تأثیرات محیطزیستی خود را شناسایی و کنترل کنند و در نتیجه به کاهش ضایعات و استفاده مؤثرتر از منابع کمک کنند.
- ایزو ۵۰۰۰۱ (مدیریت انرژی): این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا سیستم مدیریت انرژی مؤثری را پیادهسازی کنند. از طریق بهبود بهرهوری انرژی، سازمانها میتوانند مصرف انرژی خود را کاهش داده و به اقتصاد چرخشی کمک کنند.
- ایزو ۹۰۰۱ (مدیریت کیفیت): این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا سیستم مدیریت کیفیت مؤثری را پیادهسازی کنند. با بهبود کیفیت محصولات و فرآیندها، سازمانها میتوانند دوام و طول عمر محصولات را افزایش دهند و در نتیجه نیاز به تولید و مصرف منابع جدید را کاهش دهند.
- ایزو ۱۴۰۴۰ (مدیریت چرخه عمر): این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا ارزیابی چرخه عمر محصولات و خدمات خود را انجام دهند. از طریق این ارزیابی، سازمانها میتوانند تأثیرات محیطزیستی محصولات خود را در طول چرخه عمر کاهش دهند و به اقتصاد چرخشی کمک کنند.
- ایزو ۱۴۰۴۶ (ردپای محیطزیستی): این استاندارد به سازمانها کمک میکند تا ردپای محیطزیستی محصولات خود را ارزیابی کنند و کاهش دهند. از طریق این ارزیابی، سازمانها میتوانند راهکارهای مناسبی برای کاهش ضایعات و بهبود استفاده از منابع پیدا کنند.
پیادهسازی این استانداردها میتواند به سازمانها کمک کند تا فرآیندهای تولیدی خود را به گونهای تغییر دهند که مواد و منابع به صورت چرخشی استفاده شوند و ضایعات به حداقل برسد. این کار نه تنها به محیطزیست کمک میکند بلکه میتواند به کاهش هزینهها و بهبود بهرهوری اقتصادی نیز منجر شود.